Maatwerk, 2007 (februari 2007) 08:106–107 DOI 10.1007/BF03070808
EUROPA
Social change & social professions De Parma-conferentie Hans van Ewijk
Abstract Van 15 tot 17 maart kwamen zevenhonderd sociale professionals, opleiders en onderzoekers bijeen in Parma, Italie¨ op de Europese conferentie Social Work 2007. De centrale vraag was in welke mate privatisering en new management, diversiteit en veranderingen in het familieleven het werk van sociale professionals in de verschillende Europese landen beı¨ nvloedt. Hans van Ewijk, betrokken bij de conferentie als lid van het International Scientific Committee, belicht de drie belangrijkste discussies.
In Parma stond het dagelijks werk van sociale professionals, zoals maatschappelijk werkers, sociaal pedagogen en buurtwerkers centraal. De conferentie had iets van een ‘European Social Work Summit’, een mooi moment om de stand van zaken op te maken over hoe de sector zich ontwikkelt, zo merkte een van de inleiders op. Ik zal proberen iets van de discussie weer te geven.
problemen onzichtbaar te maken. Asielzoekers en illegalen moeten zoveel mogelijk tegengehouden worden en teruggestuurd. Daklozen, drugsgebruikers, mensen met ernstige persoonlijkheidsstoornissen en criminelen moeten we opsluiten of zodanig opvangen dat niemand er last van heeft. Het is dus spannend om te zien hoe social workers enerzijds hun ‘waarden’ vasthouden en anderzijds tegemoet komen aan de huidige verwachtingen. Het viel me op dat deelnemers open en constructief praten over ‘onze’ verhouding tot sociaal beleid en sociale wenselijkheden. Het lijkt erop dat de relatie tussen social work en sociaal beleid intensiever en misschien zelfs productiever wordt, waarbij het vooral gaat om de vraag in hoeverre sociale professionals mee willen en koˆnnen werken aan het onzichtbaar maken van mensen en problemen. Het vak staat immers juist voor het zichtbaar maken van gemarginaliseerde individuen en zichtbaar maken van wat mis gaat in onze systemen van onderwijs, arbeidsmarkt, gezondheidszorg en justitie.
Waarden vasthouden Gemandateerd vertrouwen Een eerste debat ging over de vraag hoe social work in de samenleving gepositioneerd is en zou moeten worden. Van huis uit heeft social work een sterke traditie in waarden als sociale gerechtigheid, gelijkheid en vertrouwen. Het werk identificeert zich snel met de mensen in de marge en wil hen helpen uit die marge te komen. De dominante publieke en politieke opinie verwacht van social workers echter dat ze vooral gedrag van mensen corrigeren, dat ze gespannen verhoudingen in de hand houden en afzwakken en dat ze mensen afhankelijk van uitkeringen zo snel mogelijk terugbrengen naar de arbeidsmarkt. Vooral Britse collega’s klagen in Parma over hun overheid die hen steeds vaker dwingt om mensen en
13
Een tweede discussie gaat over de spanning tussen new management en het inhoudelijke werk. Onder moderne managers en politici is het populair om te innoveren. Feitelijk bereiken veel innovaties nauwelijks de werkvloer of werken zelfs verstorend, vooral door het hoge tempo waarin ze elkaar opvolgen. Scholen, instellingen en buurten worden dan ook bestookt met talloze vernieuwingsprogramma’s. Discontinuı¨ teit is bijna een kenmerk van deze wijze van vernieuwen. Al met al zijn er teveel programma’s, ze zijn niet omvangrijk genoeg en duren te kort. Een consequentie daarvan is grote onzekerheid op de werkvloer. In Parma
Maatwerk, 2007 (februari 2007) 08:106–107
vertellen jongerenwerkers dat ze niet weten of ze volgend jaar hun baan nog hebben en waar ze tewerkgesteld zullen worden, voor welke groep. Feitelijk zou sociaal beleid en social work uit moeten zijn op sociale duurzaamheid: op netwerken, buurten en systemen die goed functioneren. Verschillende presentaties gingen dan ook over ‘ecologisch’ social work of ecologische pedagogiek. Bij het vak van de social worker hoort een bepaalde gevoeligheid voor wat er speelt in de context. De professional begint niet met een product, dienst of afgemeten tijdsinvestering maar met een open houding om van daaruit geleidelijk tot een zekere precisie te komen. Het debat tussen de moderne sturingsmodellen gericht op output en de social work-benadering gebaseerd op procesmatig en contextgevoelig werken, woedt op de conferentie in alle hevigheid. De vraag is of social workers wordt voorgeschreven wat ze moeten doen – en soms zelfs hoe – of dat professionals een mandaat krijgen om maatschappelijke opdrachten uit te voeren. De overmaat aan regelgeving zou toch tot een tegenreactie moeten leiden, verzuchten sommigen. En niet overal in Europa is deze ontwikkeling hetzelfde: de Engelsen worden het meest gedomineerd door het instrumentalisme en de Scandinavie¨rs krijgen de meeste ruimte in de vorm van gemandateerd vertrouwen. Ruimte geven Veranderingen in de samenstelling en gedragspatronen van de bevolking zijn het volgende grote thema van de conferentie. Overal in Europa neemt de diversiteit in etnische achtergronden toe en overal is sprake van meer discontinuı¨ teit in waar men woont, met wie men woont, waar men werkt en vrije tijd doorbrengt. Het debat over diversiteit en discontinuı¨ teit is meer aftastend. Naast enkele mooie praktijkvoorbeelden over concrete aanpakken zweeft het langs conceptuele begrippen als individualisme, multiculturalisme, integratie en community. Deze woorden roepen beelden op maar zijn tegelijk vaag en moeilijk grijpbaar. Individualisme in zijn negentiende eeuwse betekenis gaat over de burger die onafhankelijk is en tegelijk sociaal betrokken. In de twintigste eeuw krijgt individualisme een negatievere betekenis. Het gaat nu over een grote mate van zelfgerichtheid, zichzelf zoeken in welvaart en de eigen gang gaan. Ook woorden als multiculturalisme, interculturalisme en diversiteit buitelen op de conferentie over elkaar heen, zonder dat we doorpraten over hun praktische consequenties. Alle aanwezigen zijn er vo´o´r om ruimte te geven aan diversiteit. Maar waar diversiteit botst met individualisme in zijn oorspronkelijke betekenis, of botst met de community waar allerlei ‘diversiteiten’ samenleven, komt niet uit de verf. Diverse spekers pleiten
107
voor mind setting en bewustwording. Het blijven echter begrippen die moeilijk zijn te operationaliseren. Leefomgeving voorop Misschien wel de aardigste discussies gaan over de vraag hoe wij in ons vak emancipatorisch kunnen werken voor mensen met diverse en gemarginaliseerde achtergronden. Natuurlijk wordt ook de community te pas en te onpas geprezen en aangehaald. Verschillende boeiende buurtonderzoeken worden gepresenteerd. Het idee dat in de buurt de beste aanknopingspunten te vinden zijn voor lokaal sociaal werk is op dit moment zeer gangbaar. Feitelijk zouden we kunnen zeggen dat social workers vooral werken vanuit en in contexten. Een context is de mens in zijn directe omgeving, zowel de informele kant als de formele, de mens en systemen als onderwijs, arbeidsmarkt, justitie en sociale zekerheid. In iemands context komen de micro-wereld van het gezin, de meso-wereld van de directe omgeving en de marcro-wereld van de systemen en samenleving bij elkaar. In die context bevindt zich ook de werker. Traditionele beroepsindelingen als sociaalpedagoog, maatschappelijk werker en opbouwwerker vervagen er. Alledrie de beroepsgroepen stellen de directe leefomgeving voorop en bepleiten integratieve aanpakken. Social workers zijn geen ‘genezers’ van individuele stoornissen maar professionals die de interactie tussen mens en directe omgeving proberen te verbeteren. Profilering Europese expertise Aan het eind van de conferentie Social Work 2007 werd ENSACT, het European Network for Social Action, gepresenteerd: www.ensact.eu ENSACT is een platform waarin de beroepsgroepen, opleidingen en instellingen in social work zich sterk maken om de professionele expertise in Europa te profileren. Professionele kennis over gemarginaliseerde groepen en over wat er in systemen misgaat, moet in de vorming van sociaal werkers gehoord en benut worden. Van ENSACT maken deel uit: European Association of Schools of Social Work (EASSW) Formation d’Educateurs Sociaux Europe´ens/ European Social Educator Training (FESET) Federation Internationale des Communaute´s Educatives (FICE) International Association of Social Educators (AIEJI) International Federation of Social Workers European Region (IFSW) International Council on Social Welfare European Region (ICSW)
13
