nr. 10 - 2011 MEDIA

22 >

BOEKEN

DVD

NANDA International 2009-2011

Verpleegkundige Diagnoses H. Merkus

BOEKEN

Kijk op sterven

Leernetwerken

L. Donkers, C. Linssen

Peter Sloep, Marcel van der Klink, Francis Brouns, Jan van Bruggen, Wim Didderen

Inzicht in vijf sterfstijlen van patiënten

BOEKEN

BOEKEN

Praktische handleiding longfunctietesten

Kwaliteit en veiligheid in de patiëntenzorg

J.D.C. Hannink, J.H.G.M. van Haren-Willems, H.W.H. van Hees, L.M.A. Heunks, Y.F. Heijdra

H. Wollersheim, P.J.M. Bakker, A.B. Bijnen, D.J. Gouma, C. Wagner, T. van der Weijden

Inzicht in vijf sterfstijlen van patiënten

Veel mensen hebben aan het eind van hun leven zorg nodig en overlijden uiteindelijk in een Verpleegkundige diagnoses zorgsetting. De persoonlijke wensen zijn dan niet altijd goed bekend. en classifi caties Stichting STEM (STerven op je Eigen Manier) wil de dialoog openen tussen zorgvragers en zorg beter worden afgestemd op de vraag. Wat deze dvd-rom biedt, is inzicht in de uiteenlopende manieren waarop mensen tijdens hun leven omgaan met de dood, en hoe ze al dan niet over de dood willen praten. Het geeft een handreiking voor hoe u als zorgprofessional met verschillende wensen en communicatiestijlen van uw patiënt kunt omgaan en hoe uw eigen voorkeuren van invloed zijn. Voor ieder segment vindt u interviews met mensen die niet ziek zijn, mensen die wel ziek zijn,

InzIcht In vIjf sterfstIjlen van patIënten

en een slecht-nieuwsgesprek krijgen en hun reactie daarop. Daarnaast vindt u situaties met mensen uit deze segmenten die lastig zijn voor verpleegkundige en arts, verschillende opties

Kennisdeling, kennisontwikkeling en de leerprocessen De 21ste eeuw vraagt een nieuwe benadering van innovatie en leren. Het leren vindt steeds meer plaats in (geografisch verspreide) verbanden die met behulp van technologische ondersteuning kennis met elkaar delen en verder ontwikkelen. Met als resultaat meer snelheid en meer kwaliteit in de innovatie van producten, diensten en werkwijzen. Eén manier om hier concreet vorm aan te geven is het creëren van leernetwerken. Dit boek definieert leernetwerken en beschrijft de voorwaarden en mogelijkheden om leernetwerken op te starten en verder te ontwikkelen. De auteurs hebben daarbij rijkelijk geput uit hun ervaringen met opdrachtgevers en uit (eigen) onderzoek. Dit boek is bestemd voor professionals die in bedrijven en organisaties verantwoordelijk zijn voor het vraagstuk van kennisontwikkeling en voor het leer- en opleidingenbeleid. Het boek is tevens uitermate geschikt als studiemateriaal voor studenten in het hoger onderwijs.

Deze dvd-rom is bedoeld als leer- en trainingshulpmiddel. U kunt er individueel van leren, maar het vooral ook gebruiken als materiaal voor trainings-, reflectie- en intervisiebijeenkomsten met uw collega’s.

Lia Donkers en Cilia Linssen

Deze dvd-rom is in opdracht van Stichting STEM met het Transmuraal Netwerk Midden-Holland en met financiële ondersteuning vanuit het Landelijk Transitieprogramma Langdurende Zorg van VWS

m o n str

ai n i g s n

d

en

tr

vd

ie -

Me

de

at

t

en van Stichting Oncologie Haaglanden.

besteed aan kwaliteitsverbetering en het vóórkomen van onveiligheid in patiëntenzorg. Kwaliteit en veiligheid hebben immers een hoge prioriteit. Maar wat betekent het precies om op een transparante wijze kwalitatief goede en veilige zorg te leveren? Welke rol speelt de zorgorganisatie, en hoe kan de arts of verpleegkundige individueel aan veilige patiëntenzorg bijdragen? Hoe worden calamiteiten voorkomen? Maar ook: hoe om te gaan met een gemaakte fout

Kennisdeling, kennisontwikkeling en de leerprocessen

en hoe daarvan te leren?

In Kwaliteit en veiligheid in patiëntenzorg wordt verhelderd wat kwaliteit van zorg is en wat voorwaarden zijn voor kwaliteitsverbetering. De verschillende dimensies als professionele, organisatorische en patiëntgerichte kwaliteit worden besproken, evenals het onderzoek naar kwaliteitsverbetering en de implementatie in de praktijk. Ondanks het streven naar optimale patiëntenzorg kunnen fouten worden gemaakt. Een apart hoofdstuk is daarom gewijd aan hoe om te gaan met een calamiteit, met oog voor patiënt, organisatie en voor eigen gevoelens. De functies en de mogelijkheden van kwaliteitsverbetering worden in dit boek met tal van voorbeelden uit de klinische praktijk geïllustreerd. Kwaliteit en veiligheid in patiëntenzorg is geschreven door vooraanstaande Nederlandse kwaliteitsonderzoekers en –professionals, die al vele bijdragen hebben geleverd aan daadwerkelijke verbetering van de patiëntenzorg. Met dit

Kennisdeling, kennisontwikkeling en de leerprocessen

tot stand gebracht door ICISZ in samenwerking

ISBN 978 90 313 8667 3

Leernetwerken

Leernetwerken

om daarmee om te gaan en de reacties die deze oproepen bij de patiënt.

Peter Sloep, Marcel van der Klink, Francis Brouns, Jan van Bruggen en Wim Didderen

boek bieden zij iedere (aanstaande) zorgprofessional de kennis en handvatten om optimale patiëntenzorg na te streven en te reflecteren op de eigen rol hierin.

Kwaliteit en veiligheid in patiëntenzorg

2009–2011

zorgverleners over wat ze belangrijk vinden in de laatste levensfase. Op die manier kan de

Kijk op sterven

Leernetwerken

In opleidingen in de gezondheidszorg wordt in toenemende mate aandacht

Wollersheim e.a.

NANDA International

Peter Sloep, Marcel van der Klink, Francis Brouns, Jan van Bruggen en Wim Didderen

NANDA International

Verpleegkundige diagnoses en classificaties 2009-2011

ficaties

kern boe k

Kwaliteit en veiligheid in patiëntenzorg

Kijk op sterven

onder redactie van dr. H. Wollersheim (hoofdredacteur) prof.dr. P.J.M. Bakker prof.dr. A.B. Bijnen prof.dr. D.J. Gouma

Kwaliteit en veiligheid

prof.dr. C. Wagner

prof.dr. T. van der Weijden

in patiëntenzorg





23

Een uitgave van Bohn Stafleu van Loghum te Houten (www.bsl.nl), onderdeel van Springer Media bv. www.bsl.nl/bijzijnxl Hoofdredactie Karin Linden Eindredactie Wim Don redactionele projecten Redactiesecretariaat Sylvia de Bruijn Medewerkers aan dit nummer Arie Dijkstra, Pieternel Dijkstra, Evert de Jonge, Tineke van der Kruk, Corine Latour, Cherida Louz, Jeroen Ludikhuize, Dirk Ubbink, Hester Vermeulen, Marion Verstraeten, Lynette Wijgergangs Redactieadres Postbus 246, 3990 GA Houten T: 030-6383880, F: 030-6383998 E-mail: [email protected] Fotografie Hans Oostrum Fotografie, Vincent Boon

Marketing Julie Meulesteen T: 030-6383779 E: [email protected] Advertenties Peter de Jong T: 030-6383888 M: 06-10946138 E: [email protected]

www.bsl.nl isbn 978 90 313 8235 4 nur 870 02-11-2010 16:45:38

Kijk op sterven OM.indd 1

nr. 10 - 2011 MEDIA

Ontwerp en opmaak Lox Creative Experts, Rotterdam

www.bsl.nl isbn 978 90 313 8174 6 nUR 897

NUR 879

BijZijn-XL

COLOFON

13 mm

national

nl

MEDIA

MEDIA

BijZijn-XL

Overige productadvertenties Jan Peterson M: 06-53156081

26-08-2010 11:38:19

NANDA Verpleegkundige diag­noses: Definities en classificatie 2009-2011 is het gevolg van de verdere ontwikkeling door NANDA International. In deze editie zijn de laatste wijzigingen en een flink aantal nieuwe diagnoses opgenomen zoals vastgesteld door de NANDA. Het boek is een handzaam naslagwerk waarin u met behulp van het alfabetisch register alle verpleegkundige diagnoses met hun definities, bepalende kernmerken, risicofactoren en samenhangende factoren gemakkelijk kunt opzoeken. Het materiaal kan worden gebruikt binnen de eigen praktijk bij het genereren van verpleegkundige diagnoses en bij het (verder) ontwikkelen van een eenduidig Nederlands verpleegkundig begrippenkader.

Veel mensen hebben aan het eind van hun leven zorg nodig en overlijden uiteindelijk in een zorgsetting. De persoonlijke wensen zijn dan niet altijd goed bekend of onvoldoende besproken. Men vraagt er niet naar of durft er niet over te beginnen. In dat vacuüm dreigt het medisch handelen te domineren. Sterven is gemedicaliseerd. Deze dvd met informatieboekje biedt u inzicht in de uiteenlopende manieren waarop mensen tijdens hun leven omgaan met de dood, en hoe ze over de dood willen praten (of niet). Het geeft een handreiking voor hoe u als zorgprofessional met verschillende wensen en communicatiebehoeften van uw patiënt om kunt gaan. Het geeft inzicht in uw eigen voorkeuren, en hoe die eigen voorkeuren van invloed zijn op hoe u als zorgprofessional met uw patiënt omgaat. Het is niet bedoeld om mensen in hokjes te stoppen. Het geeft aan dat mensen verschillend benaderd willen worden over het vaak lastige onderwerp van de dood en het geeft hier handvatten voor. Op deze dvd zijn de verschillende stijlen uitgespeeld door acteurs zodat u een beeld kunt krijgen hoe mensen uit deze segmenten er ‘in vlees en bloed’ uit zouden kunnen zien. Voor iedere stijl vindt u interviews met mensen die niet ziek zijn, mensen die wel ziek zijn, en een slecht-nieuwsgesprek krijgen en hun reactie daarop. Daarnaast vindt u situaties met mensen uit deze segmenten die lastig zijn voor verpleegkundige en arts, verschillende opties hoe daarmee om te gaan en de reacties die deze oproepen bij de patiënt. Deze dvd is bedoeld als leer- en trainingshulpmiddel. U kunt er individueel van leren, maar het vooral ook gebruiken als materiaal voor trainings-, reflectie- en intervisiebijeenkomsten met uw collega’s.

De 21e eeuw vraagt een nieuwe benadering van innovatie en leren. Het leren vindt steeds meer plaats in (geografisch verspreide) verbanden die met behulp van technologische ondersteuning kennis met elkaar delen en verder ontwikkelen. Met als resultaat meer snelheid en meer kwaliteit in de innovatie van producten, diensten en werkwijzen. Eén manier om hier concreet vorm aan te geven is het creëren van leernetwerken. Dit boek definieert leernetwerken en beschrijft de voorwaarden en mogelijkheden om leernetwerken op te starten en verder te ontwikkelen. De auteurs hebben daarbij rijkelijk geput uit hun ervaringen met opdrachtgevers en uit (eigen) onderzoek. Dit boek is bestemd voor profes­sio­ nals die in bedrijven en organisaties verantwoordelijk zijn voor het vraagstuk van kennisontwikkeling en voor het leer- en opleidingenbeleid. Het boek is tevens uitermate geschikt als studiemateriaal voor studenten in het hoger onderwijs.

Longfunctieonderzoek vormt de hoeksteen bij diagnostiek en behandeling van patiënten met longaandoeningen, maar wordt vaak door de hulpverleners als ingewikkeld ervaren. De Praktische handleiding longfunctietesten bevat vele tabellen, grafieken en praktische voorbeelden om (long)functieonderzoeken beter te begrijpen. Het boek helpt bij het vergroten van de fysiologische kennis over longfunctie en de verschillende onderzoeken: welke test meet wat, wat betekenen de resultaten, welke afwijkingen kan een test aantonen en welke klinische vragen kunnen worden beantwoord. De belangrijkste onderwerpen in dit boek zijn: - spirometrie en flow volume; - meting van statische longvolumes; - diffusiemetingen; - provocatietesten; - hyperventilatietest; - inspanningsonderzoek (zesminutenlooptest en fietsergometrie); - spierkrachtmetingen; - arteriële bloedgasanalyse; - polysomnografisch onderzoek; - operabiliteit. Dit boek is bedoeld voor huisartsen, arts-assistenten, fysiotherapeuten, praktijkondersteuners, verpleegkundigen en anderen die te maken hebben met longfysiologie en de verschillende onderzoeken.

In opleidingen in de gezondheidszorg wordt in toenemende mate aandacht besteed aan kwaliteitsverbetering en het voorkomen van onveiligheid in patiëntenzorg. Kwaliteit en veiligheid hebben immers een hoge prioriteit. Maar wat betekent het precies om op een transparante wijze kwalitatief goede en veilige zorg te leveren? Welke rol speelt de zorgorganisatie, en hoe kan de arts of verpleegkundige individueel aan veilige patiëntenzorg bijdragen? Hoe worden calamiteiten voorkomen? Maar ook: hoe om te gaan met een gemaakte fout en hoe daarvan te leren? In Kwaliteit en veiligheid in patiëntenzorg wordt verhelderd wat kwaliteit van zorg is en wat voorwaarden zijn voor kwaliteitsverbetering. De verschillende dimensies als professionele, organisatorische en patiëntgerichte kwaliteit worden besproken, evenals het onderzoek naar kwaliteitsverbetering en de implementatie in de praktijk. Ondanks het streven naar optimale patiëntenzorg kunnen fouten worden gemaakt. Een apart hoofdstuk is daarom gewijd aan hoe om te gaan met een calamiteit, met oog voor patiënt, organisatie en voor eigen gevoelens. De functies en de mogelijkheden van kwaliteitsverbetering worden in dit boek met tal van voorbeelden uit de klinische praktijk geïllustreerd. Kwaliteit en veiligheid in patiëntenzorg is geschreven door vooraanstaande Nederlandse kwaliteitsonderzoekers, -professionals en zorgverleners, die al vele bijdragen hebben geleverd aan daadwerkelijke verbetering van de patiëntenzorg. Met dit boek bieden zij iedere (aanstaande) zorgprofessional de kennis en handvatten om optimale patiëntenzorg na te streven en te reflecteren op de eigen rol hierin.

Uitgever: Bohn Stafleu van Loghum ISBN: 9789031386673 Prijs: € 37,50

Uitgever: Bohn Stafleu van Loghum ISBN: 9789031381746 Prijs: € 33,50

Uitgever: Bohn Stafleu van Loghum ISBN: 9789031389209 Prijs: € 35,= (€ 31,45 als e-book)

Uitgever: Bohn Stafleu van Loghum ISBN: 9789031389704 Prijs: € 29,50

Uitgever: Bohn Stafleu van Loghum ISBN: 9789031382354 Prijs: € 39,95

Personeelsadvertenties Frank van der Walt T: 030-6383670 E: [email protected] Mediaorder Annette Adriaanse T: 030-6383712 Adres: Bohn Stafleu van Loghum, Postbus 246, 3990 GA Houten. F: 030-6383996 Abonnementen Afdeling Klantenservice, Bohn Stafleu van Loghum, Postbus 246, 3990 GA Houten. T: 030-6383736 F: 030-6383999 E: via www.bsl.nl/service Abonnementsprijs Jaarabonnement particulieren € 69,95 Studentenabonnement 50% korting op de particuliere prijs. Instellingsabonnement 1 editie € 103,95 Indien u kiest voor automatische incasso, ontvangt u 1 procent korting op de abonnementsprijs. Het abonnement kan elk gewenst moment ingaan en wordt automatisch verlengd, tenzij twee maanden voor de vervaldatum schriftelijk is opgezegd. Klachten bezorging Klachten over bezorging kunt u e-mailen naar [email protected]. Adreswijzigingen Bij een wijziging van de tenaamstelling en/of het adres, verzoeken wij u de adresdrager met de gewijzigde gegevens op te sturen naar de afdeling Klantenservice (adres zie Abonnementen). Levering en diensten geschieden volgens de voorwaarden van Springer Media bv, gedeponeerd bij de Kamer van Koophandel te Utrecht onder dossiernummer 32107635 op 17 juni 2010. De voorwaarden staan op www.bsl.nl, of worden de koper op diens verzoek toegezonden. Het overnemen en vermenigvuldigen van artikelen en berichten uit dit tijdschrift is slechts geoorloofd met bronvermelding en na schriftelijke toestemming van de uitgever. Het verlenen van toestemming tot publicatie in deze uitgave houdt in dat de Standaardpublicatievoorwaarden van Bohn Stafleu van Loghum, gedeponeerd ter griffie van de rechtbank te Utrecht onder nummer 281/2003 van toepassing zijn, tenzij schriftelijk anders is overeengekomen. De Standaardpublicatievoorwaarden zijn in te zien op www.bsl.nl/auteurs, of kunnen bij de uitgever worden opgevraagd. © 2011 Bohn Stafleu van Loghum, Houten ISSN: 1871-7268

MEDIA BOEKEN

BOEKEN Kwaliteit en veiligheid in de patiëntenzorg

J.D.C. Hannink, J.H.G.M. van Haren-Willems, H.W.H. van Hees, L.M.A. Heunks, Y.F. Heijdra

H. Wollersheim, P.J.M. Bakker, A.B. Bijnen, D.J. Gouma, C. Wagner, T. van der Weijden kern boe k

Kwaliteit en veiligheid in patiëntenzorg

tenzorg. Kwaliteit en veiligheid hebben immers een hoge prioriteit. Maar wat betekent het precies om op een transparante wijze kwalitatief goede en veilige zorg te leveren? Welke rol speelt de zorgorganisatie, en hoe kan de arts of verpleegkundige individueel aan veilige patiëntenzorg bijdragen? Hoe worden

en hoe daarvan te leren?

In Kwaliteit en veiligheid in patiëntenzorg wordt verhelderd wat kwaliteit van zorg is en wat voorwaarden zijn voor kwaliteitsverbetering. De verschillende dimensies als professionele, organisatorische en patiëntgerichte kwaliteit worden besproken, evenals het onderzoek naar kwaliteitsverbetering en de implementatie in de praktijk. Ondanks het streven naar optimale patiëntenzorg kunnen fouten worden gemaakt. Een apart hoofdstuk is daarom gewijd aan hoe om te gaan met een calamiteit, met oog voor patiënt, organisatie en voor eigen gevoelens. De functies en de mogelijkheden van kwaliteitsverbetering worden in dit boek met tal van voorbeelden uit de klinische praktijk geïllustreerd. Kwaliteit en veiligheid in patiëntenzorg is geschreven door vooraanstaande Nederlandse kwaliteitsonderzoekers en –professionals, die al vele bijdragen hebben geleverd aan daadwerkelijke verbetering van de patiëntenzorg. Met dit boek bieden zij iedere (aanstaande) zorgprofessional de kennis en handvatten om optimale patiëntenzorg na te streven en te reflecteren op de eigen rol hierin.

Kwaliteit en veiligheid in patiëntenzorg

calamiteiten voorkomen? Maar ook: hoe om te gaan met een gemaakte fout

Wollersheim e.a.

besteed aan kwaliteitsverbetering en het vóórkomen van onveiligheid in patiën-

nr. 10 - 2011 MEDIA

23 COLOFON

Praktische handleiding longfunctietesten

In opleidingen in de gezondheidszorg wordt in toenemende mate aandacht

BijZijn-XL

onder redactie van dr. H. Wollersheim (hoofdredacteur) prof.dr. P.J.M. Bakker prof.dr. A.B. Bijnen prof.dr. D.J. Gouma

Kwaliteit en veiligheid

prof.dr. C. Wagner

prof.dr. T. van der Weijden

in patiëntenzorg

Een uitgave van Bohn Stafleu van Loghum te Houten (www.bsl.nl), onderdeel van Springer Media bv. www.bsl.nl/bijzijnxl Hoofdredactie Karin Linden Eindredactie Wim Don redactionele projecten Redactiesecretariaat Sylvia de Bruijn Medewerkers aan dit nummer Arie Dijkstra, Pieternel Dijkstra, Evert de Jonge, Tineke van der Kruk, Corine Latour, Cherida Louz, Jeroen Ludikhuize, Dirk Ubbink, Hester Vermeulen, Marion Verstraeten, Lynette Wijgergangs Redactieadres Postbus 246, 3990 GA Houten T: 030-6383880, F: 030-6383998 E-mail: [email protected] Fotografie Hans Oostrum Fotografie, Vincent Boon Ontwerp en opmaak Lox Creative Experts, Rotterdam Marketing Julie Meulesteen T: 030-6383779 E: [email protected] Advertenties Peter de Jong T: 030-6383888 M: 06-10946138 E: [email protected]

www.bsl.nl isbn 978 90 313 8235 4 nur 870

Overige productadvertenties Jan Peterson M: 06-53156081

Longfunctieonderzoek vormt de hoeksteen bij diagnostiek en behandeling van patiënten met longaandoeningen, maar wordt vaak door de hulpverleners als ingewikkeld ervaren. De Praktische handleiding longfunctietesten bevat vele tabellen, grafieken en praktische voorbeelden om (long)functieonderzoeken beter te begrijpen. Het boek helpt bij het vergroten van de fysiologische kennis over longfunctie en de verschillende onderzoeken: welke test meet wat, wat betekenen de resultaten, welke afwijkingen kan een test aantonen en welke klinische vragen kunnen worden beantwoord. De belangrijkste onderwerpen in dit boek zijn: - spirometrie en flow volume; - meting van statische longvolumes; - diffusiemetingen; - provocatietesten; - hyperventilatietest; - inspanningsonderzoek (zesminutenlooptest en fietsergometrie); - spierkrachtmetingen; - arteriële bloedgasanalyse; - polysomnografisch onderzoek; - operabiliteit. Dit boek is bedoeld voor huisartsen, arts-assistenten, fysiotherapeuten, praktijkondersteuners, verpleegkundigen en anderen die te maken hebben met longfysiologie en de verschillende onderzoeken.

In opleidingen in de gezondheidszorg wordt in toenemende mate aandacht besteed aan kwaliteitsverbetering en het voorkomen van onveiligheid in patiëntenzorg. Kwaliteit en veiligheid hebben immers een hoge prioriteit. Maar wat betekent het precies om op een transparante wijze kwalitatief goede en veilige zorg te leveren? Welke rol speelt de zorgorganisatie, en hoe kan de arts of verpleegkundige individueel aan veilige patiëntenzorg bijdragen? Hoe worden calamiteiten voorkomen? Maar ook: hoe om te gaan met een gemaakte fout en hoe daarvan te leren? In Kwaliteit en veiligheid in patiëntenzorg wordt verhelderd wat kwaliteit van zorg is en wat voorwaarden zijn voor kwaliteitsverbetering. De verschillende dimensies als professionele, organisatorische en patiëntgerichte kwaliteit worden besproken, evenals het onderzoek naar kwaliteitsverbetering en de implementatie in de praktijk. Ondanks het streven naar optimale patiëntenzorg kunnen fouten worden gemaakt. Een apart hoofdstuk is daarom gewijd aan hoe om te gaan met een calamiteit, met oog voor patiënt, organisatie en voor eigen gevoelens. De functies en de mogelijkheden van kwaliteitsverbetering worden in dit boek met tal van voorbeelden uit de klinische praktijk geïllustreerd. Kwaliteit en veiligheid in patiëntenzorg is geschreven door vooraanstaande Nederlandse kwaliteitsonderzoekers, -professionals en zorgverleners, die al vele bijdragen hebben geleverd aan daadwerkelijke verbetering van de patiëntenzorg. Met dit boek bieden zij iedere (aanstaande) zorgprofessional de kennis en handvatten om optimale patiëntenzorg na te streven en te reflecteren op de eigen rol hierin.

Uitgever: Bohn Stafleu van Loghum ISBN: 9789031389704 Prijs: € 29,50

Uitgever: Bohn Stafleu van Loghum ISBN: 9789031382354 Prijs: € 39,95

Personeelsadvertenties Frank van der Walt T: 030-6383670 E: [email protected] Mediaorder Annette Adriaanse T: 030-6383712 Adres: Bohn Stafleu van Loghum, Postbus 246, 3990 GA Houten. F: 030-6383996 Abonnementen Afdeling Klantenservice, Bohn Stafleu van Loghum, Postbus 246, 3990 GA Houten. T: 030-6383736 F: 030-6383999 E: via www.bsl.nl/service Abonnementsprijs Jaarabonnement particulieren € 69,95 Studentenabonnement 50% korting op de particuliere prijs. Instellingsabonnement 1 editie € 103,95 Indien u kiest voor automatische incasso, ontvangt u 1 procent korting op de abonnementsprijs. Het abonnement kan elk gewenst moment ingaan en wordt automatisch verlengd, tenzij twee maanden voor de vervaldatum schriftelijk is opgezegd. Klachten bezorging Klachten over bezorging kunt u e-mailen naar [email protected]. Adreswijzigingen Bij een wijziging van de tenaamstelling en/of het adres, verzoeken wij u de adresdrager met de gewijzigde gegevens op te sturen naar de afdeling Klantenservice (adres zie Abonnementen). Levering en diensten geschieden volgens de voorwaarden van Springer Media bv, gedeponeerd bij de Kamer van Koophandel te Utrecht onder dossiernummer 32107635 op 17 juni 2010. De voorwaarden staan op www.bsl.nl, of worden de koper op diens verzoek toegezonden. Het overnemen en vermenigvuldigen van artikelen en berichten uit dit tijdschrift is slechts geoorloofd met bronvermelding en na schriftelijke toestemming van de uitgever. Het verlenen van toestemming tot publicatie in deze uitgave houdt in dat de Standaardpublicatievoorwaarden van Bohn Stafleu van Loghum, gedeponeerd ter griffie van de rechtbank te Utrecht onder nummer 281/2003 van toepassing zijn, tenzij schriftelijk anders is overeengekomen. De Standaardpublicatievoorwaarden zijn in te zien op www.bsl.nl/auteurs, of kunnen bij de uitgever worden opgevraagd. © 2011 Bohn Stafleu van Loghum, Houten ISSN: 1871-7268